آندومتریوز
در بیماری اندومتریوز ، بافت های نرمال پوششی لایه داخلی رحم ( آندومتر ) در سایر قسمت های بدن رشد می کنند . این اختلال بطور شایع تخمدانها و روده بزرگ و دیواره لگن را درگیر می سازد . ندرتا" بافت آندومتر به خارج از ناحیه لگن منتشر شده و سبب چسبندگی احشا و ارگانها به هم می شود .بر طبق آمار انیستیتو طب آمریکا ، حدود 10 تا 15 % از خانم ها دارای این بیماری هستند و شیوع این بیماری در افراد مبتلا به نازائی به 30% می رسد .
نشانه ها و علائم بیماری
درد قبل و در طول پریود( دیسمنوره ) ، شایع ترین نشانه بیماری است . در برخی از افراد مبتلا این درد ممکن است بسیار شدید و ناتوان کننده شود . درد حین رابطه جنسی و پس از آن و نبز درد هنگام دفع ادرار و مدفوع نیز ممکن است رخ دهد . این درد گاهی به فرم درد های مزمن لگنی و یا قسمت تحتانی پشت تظاهر میکند. گرچه اکثریت خانم های دارای این بیماری ، درد مختصری ذکر می کنند .
اختلالات پریود به صورت خونریزی شدید پریود ( منوراژی ) و لکه بینی بین دو پریود ( منو متروراژی ) از دیگر علائم این بیماری می باشند .
نکته : اگر درد پریود شما بیش از 2 روز طول کشید و یا به حدی شدید بود که با فعالیت های روزمره زندگیتان تداخل حاصل کرده بود و یا درد پس از اتمام پریود نیز ادامه پیدا کرد ، حتما جهت مشاوره به دکتر متخصص زنان مراجعه فرمائید .
اندومتریوز و نازائی
گاهی تنها علامت اندومتریوز ، نازائی و ناباروری می باشد . تخمین زده می شود که حدود یک سوم مبتلایان به این بیماری ، دچار کاهش قدرت باروری بدلیل اختلال ایجاد شده در حرکت لوله های رحمی بر اثر چسبندگی های لگنی می باشند .
امروزه ، خوشبختانه با کمک داروهای تحریک تخمک گذاری نظیر کلومیفن سیترات و لتروزول و روش های لقاح مصنوعی نظیر آی وی اف ، پیشرفت های چشمگیری در درمان نازائی ناشی از آندومتریوز انجام شده است . بروز حاملگی در مبتلایان به این بیماری ، در برطرف کردن علائم و درد های ناشی از آن بسیار موثر است .
علت بیماری
علت دقیق بیماری اندومتریوز هنوز نا شناخته است ولی تئوری قاعدگی رتروگرید یا پس زدن خون قاعدگی از طریق لوله های رحمی به داخل لگن و یا مهاجرت غیر طبیعی سلول های آندومتر رحم حین اعمال جراحی از قبیل سزارین به داخل لگن می باشد . ضعف سیستم ایمنی فرد مبتلا در از بین بردن این سلولها نیز نقش دارد .
افراد در معرض خطر بیماری
افراد در سنین 25 تا 35 سال
کسانیکه تا بحال بچه دار نشده اند
دارای پریود طولانی تر از 7 روز
دارای سیکل ماهیانه کوتاهتر از 27 روز
سن شروع قاعدگی قبل از 12 سالگی
وجود بیماری در خواهر ، مادر و یا خاله
تشخیص بیماری
با معاینه دو دستی لگن توسط پزشک و لمس آدنکس ها ( تخمدان ها و لوله های رحمی ) و رحم می باشد . گاهی مواقع کیست های تخمدانی حاوی اندومتریوز ( کیست شکلاتی یا اندومتریوما ) در هنگام معاینه لمس می شوند . فورنیکس خلفی رحم نیز گاهی دارای ضایعات گره مانند در لمس می باشد . حرکت جانبی رحم در لمس نیز اکثرا بر اثر چسبندگی های ناشی از بیماری محدود و دردناک است . در موارد ضایعات مشکوک در لمس ، پزشک اسکن لگن شامل سونوگرافی ترانس واژینال و سی تی اسکن و یا ام آر آی در خواست میکند گرچه باید در نظر داشت که ضایعات کوچک با این روش ها قابل مشاهده نمی باشند .
امروزه از لاپاراسکوپی برای تشخیص بیماری استفاده زیادی می شود . در این روش تحت بیهوشی عمومی یا بیحسی کمری ، برشهای کوچکی در دیواره شکم بیمار داده شده و یک لوله بلند که نوک آن یک دوربین کوچک تعبیه شده ، وارد محوطه شکم و لگن بیمار می شود و از ضایعات مشکوک نمونه گیری بعمل آمده و چسبندگی های موجود نیز با کمک لیزر و یا کوتر برطرف می شوند .
تست خونی CA-125 گاهی موارد برای کمک به تشخیص و نیز ارزیابی درمان بکار می رود .
تشخیص قطعی بیماری با انجام آزمایش پاتولوژی روی نمونه بافت های برداشت شده حین لاپاراسکوپی و یا عمل جراحی باز شکم ( لاپاراتومی ) می باشد .
درمان دارویی اندومتریوز
برای درمان موارد خفیف بیماری ، قرص های ضد التهابی غیر استروئیدی نظیر ایبوپروفن و مفنامیک اسید کاربرد دارند . جهت درمان فرم های شدید تر بیماری ، قرص های ضد بارداری خوراکی ( ارجحا نوع مداوم آن ) و نیز آگونیست های GNRH نظیر دکاپپتیل یا لوپرون استفاده می شوند . عوارض دکاپپتیل شامل گر گرفتگی و خشکی واژن و تغییرات خلق و خو و پوکی استخوان در موارد مصرف بیش از 6 ماه می باشد . دکاپپتیل با ایجاد یائسگی کاذب و مصنوعی ، کمک زیادی به رفع علائم بیماری می کند و در موارد مصرف طولانی آن مصرف قرص استروژن – پروژسترون جهت پیشگیری از عارضه پوکی استخوان ضروری است . قرص دانازول یا Danocrine نیز با کاهش هورمون استروژن نقش بسزایی در کنترل علائم بیماری در مرحله خفیف و متوسط بیماری دارد ولی عوارض آن از قبیل آکنه و رشد موها زائد وکاهش سایز سینه ها و تغییرات صدا را نیز باید در نظر گرفت البته این عوارض ذکر شده در تمامی مصرف کنندگان رخ نمی دهد . اخیرا" از یک نوع آی یو دی هورمونی بنام میرنا در درمان خونریزی و درد ناشی از آندومتریوز استفاده زیادی می شود .
درمان جراحی
به دو روش جراحی باز ( لاپاراتومی ) و جراحی بسته ( لاپاراسکوپی ) می تواند انجام شود . معمولا برای درمان ضایعات وسیع بیماری و یا درد های بسیار شدید و مواردی که زن مایل به بارداری در آینده نباشد درمان جراحی باز با انجام هیسترکتومی ( برداشت رحم و تخمدانها ) انجام می شود . درمان کیست های شکلاتی یا آندومتریوما ( سایز از چند میلی متر تا بیش از 10 سانتی متر ) نیز فقط با درمان جراحی ( باز یا بسته ) میسر است و درمان دارویی برای آنها تاثیری ندارد . ریسک عود بیماری در طی سال اول جراحی لاپاراسکوپی حدود 45% است و به مرور زمان افزایش می یابد . این ریسک در مورد جراحی باز با هیسترکتومی 15 % است .
نکته : گرچه هیچ راه قطعی برای پیشگیری از آندومتریوز وجود ندارد ولی ثابت شده است که تغییرات در نحوه زندگی کمک زیادی به رفع علائم بیماری می کند .
پزشکان توصیه به انجام ورزش های روزمره و نیز یوگا و در برخی موارد طب سوزنی به منظور افزایش خونرسانی به بافت های لگنی و نیز آزاد سازی اندورفین ( ضد درد های طبیعی بدن ) می کنند . درمان انتظاری بیماری در مورد بیماران حول و حوش سن یائسگی انجام می شود زیرا با بروز یائسگی بسیاری از علائم بیماری خود به خود برطرف می شوند .
